Son zamanlarda ülkemizde çok sayıda koşucunun katılım sağladığı pek çok ultra maraton bulunmakta. Bundan sadece 5 yıl önce ITRA tarafından tanınan yarışımız yokken şu anda Türkiye sınırları içerisinde hemen hemen her ay ITRA puanlı bir organizasyonumuz oluyor. (ITRA puanı veren organizasyonlar ‘Yarış Takvimimiz‘de yer almaktadır.) Hızlı şekilde popülerleşen her şeyde olduğu gibi ultra maratonlarda da hızlı büyüme bir takım sorunları beraberinde getiriyor.

Tanım olarak maraton mesafesi olan 42.195 metrelik mesafenin üzerindeki her mesafedeki koşuya verilen isim ultra maraton. Ancak bu tanımlama minimum 42196 metrelik bu serüveni anlatabilmek için yeterli değil. Ultra maratonun temelinde her türlü doğa şartında kısmi veya tamamen kendi kendine yeterlilik esası yatıyor. Yani bir ultra maratoncu, “her türlü ortamda kendi olanakları ile ve kendi kendine mesafe kateden sporcu” demek oluyor. Yağmurda, karda, güneşin ortasında, çölde, buzulda, ormanlarda ve patikalarda yol almak gerekir “bir ultra maratoncuyum” diyebilmek için.  Bununla birlikte gecenin zifiri karanlığında doğadaki hayvanlarla nefes nefese ilerlemek, çölde yılanlarla yol almak, 4000 m irtifada yıldırımdan korunarak ilerlemeyi bilmektir ultra maratoncu olmak ve bunları kendi olanakları ile kendine yeterken yapmaktır. İşte tüm bu tanımları göz önüne alacak olduğumuzda esas sorgulanması gereken ultra maratona yarış demenin ne kadar doğru olduğudur. Daha doğru bir tanımlama ile kişinin doğa ile mücadelesi ve hatta doğa ile uyumlu bir şekilde, hayatta kendi kendine idame ederek mesafe kat etmesi olarak tanımlayabiliriz ultra maratonu. İşte bu nedenle yol koşularından ayrılmakta olan  ultra maraton; aslında hayatın kendisidir. (Ultra maraton kültürü üzerine samimi ve detaylı bir podcast dinlemek isterseniz: Yeter ki İste & Bakiye Duran programı)

Tüm bu tanımlamaların sonunda ultra maratoncunun kendine yeterliliğini sağlayabilmesi için yanında bulundurması gereken bazı malzemeler olduğunu belirterek konuyu bu noktaya taşımak istiyorum. Özellikle koşucuların güvenliğini sağlama sorumluluğunu da almış yarış organizasyonları, koşulacak bölgenin iklimine, anlık hava durumuna, coğrafi yapısına, koşulacak mesafeye ve o bölgede yapılan koşulardan elde edilen deneyimlere dayanarak yarışa özel zorunlu malzeme listesi yayınlamaktadır. Bu malzemeleri teker teker irdelemeden ve incelemeden önce; bu ekipmanların sadece kurallara uymak adına değil, zor arazi koşullarında ve ihtiyaç halinde gerçekten koşucunun hayatını kurtarmak üzere taşınan malzemeler olduğunu hatırlatmakta fayda var. Bu nedenle bu malzemelerin, organizasyonlar tarafından istenen ve belirtilen özelliklerde olması önemli. Örneğin; 10.000/mm³ su geçirmezliğe sahip bir yağmurluk zorunlu kılınıyorsa elde yok veya ihtiyacım olmaz diye uyduruk bir yağmurluk taşımak doğru bir yaklaşım değil. Ayrıca ultra maratonun kişisel yeterlilik esasına dayandığını hatırlayacak olursak herkesin kişisel yeterlilik için farklı malzemeler ihtiyaç duyabileceğini de eklemek ve gereğinde organizasyonlar tarafından kural olarak konmuş zorunlu malzemeler haricinde başka malzemelerin de taşınmasının gerekli olabileceğini hatırlatmak gerekir.

Her yarış organizasyonunda istenen zorunlu malzemeler birbirinden farklı olabileceği gibi bazı organizasyonlarda yarış günündeki doğa koşullarına göre ek zorunlu malzeme kitleri de istenebilmektedir. Örnek vermek gerekirse UTMB yarışları için bir temel zorunlu malzeme kiti bulunmakla birlikte yarış öncesinde, hava koşullarına göre temele ek olarak taşınması istenebilecek sıcak hava kiti ve soğuk hava kiti bulunmaktadır.  Organizasyonların pek çoğunda değişiklik gösterse de genel olarak istenen zorunlu malzemeleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Malzemeleri taşımak için çanta
• Minimum hacmi belirtilmiş su kabı
• Kişiye belli süre veya belli mesafe yetecek kadar yiyecek
• Yağmurluk
• Acil durum battaniyesi
• Kafa lambası ve yedek pilleri
• GPS, GPS özellikli saatler, cep telefonu, pusula ve harita
• Düdük ve ayna gibi yer belirtici ekipmanlar
• İlk yardım çantası (içeriği değişken olabiliyor)
• Belirli zorunlu kıyafetler; reflektörlü yelek, orta katman üst giysi, su geçirmez pantolon gibi
• Belirli aksesuarlar; gözlük, şapka, bere, bandana gibi
• Kimlik ve para
• Diğerleri: çakmak, çakı, güneş kremi

Malzemeleri taşımak için kullanılacak çanta: Yarışılan mesafeye göre ve taşınması gereken malzemelerin miktarına göre değişken hacimlerde çanta kullanmak gerekebiliyor. Kısa mesafelerde ve az malzeme taşımak gerektiğinde düşük hacimli sırt çantaları veya sadece bel çantası yeterli olabiliyorken uzun mesafe yarışlarda veya zorunlu malzemelerin çok olduğu yarışlarda yüksek hacimli çantalar taşımak gerekiyor. Çantanın hafifliği kadar fonksiyonelliği ve pratikliği de önemli konular arasında yer almakta.

Su Kabı: Su kaplarının hacmi iki kontrol noktası arasındaki mesafede, kişinin ihtiyacı olabilecek su miktarına göre belirlenir. Eğer iki nokta arası mesafe uzun ve aradaki rotada güvenilir, temiz, doğal su kaynağı mevcut değilse taşınması gereken su miktarı ve dolayısı ile kap hacmi artar. Kısa mesafe yarışlarda, doğal su kaynaklarının bol olduğu rotalarda veya sık kontrol noktası bulunan organizasyonlarda daha düşük hacimli kaplar yeterli olmaktadır. Temel olarak iki tip su kabı bulunmaktadır. Sırt çantasına veya hidrasyon yeleğinin sırt kısmına yerleştirilen ve en az 1 l hacimde olan, çanta/yelek içinden vücudun ön tarafına uzanan bir hortum aracılığı ile içilebilen sistemler ve genelde çantanın/yeleğin ön tarafındaki ceplerde taşınan ve genelde 250-600 ml hacminde olan su mataraları. BPA veya PVC içermeyen ancak  yumuşak yapıdaki, içildikçe hacmi azalan ve  içindeki hava tamamen  boşaltılabilen bu su kaplarının en büyük avantajlarından biri suyun çalkalanma ve dolayısı ile koşarken ses yapmamasıdır. Su kapları ile ilgili olarak hatırlatılması gereken diğer  şey ise tek kullanımlık pet şişelerin kullanılmasının her şeyden önce doğa için ne kadar sakıncalı olduğudur.

Yiyecek: Yiyecek, yoğun fiziksel aktivite sırasında vücudun ihtiyacı olan kalorinin ve enerjinin karşılanması açısından gereklidir. Çok kişisel bir başlık olmakla birlikte yarış mesafesi, coğrafi yapı,  kontrol noktaları arası mesafeler ve hava durumu taşınacak ve ihtiyaç duyulacak gıdanın belirleyicilerindendir. Bununla birlikte kişisel beslenme alışkanlıkları (vegan beslenme vs.) ve zorunlulukları (besin alerjisi vb.)  taşınması gereken yiyecekler için belirleyici faktördür. Bu nedenle kontrol noktalarındaki yiyecekleri de hesaba katarak her ultra maratoncunun kendi beslenme stratejisini yapması gerekmektedir. Daha önceki bir makalemde değinmiş olduğum sıvı-elektrolit dengesi de hem yiyecek hem de sıvı konusunun ultra maratoncular için ne kadar önemli olduğunu ve planlamanın detaylı ve incelikli şekilde yapılması gerektiğini tekrar hatırlatmamı gerektiriyor. Bununla birlikte ultra maratonlar sırasında kaybolma riskini hiçbir zaman akıldan çıkarmamak ve böyle bir durumda yeniden yolu bulana veya arama-kurtarma ekipleri tarafından bulunana kadar yetecek gıda ve suyun önemini de anımsamakta fayda var.

Kıyafet: Yarışılan coğrafyaya, bölge iklimine, hava durumuna göre belirlenir. 40 derecede koşulan bir çöl yarışında giyilecek ve taşınacak zorunlu kıyafetlerle, bir kış gecesinde yapılacak koşuda taşınması ve giyilmesi gerekenler farklı olacaktır. Keza gün aşırı yarışlarda, gündüz-gece ısı farkının belirgin olmasından ötürü şartlar ve gereklilikler değişecektir. Zorunlu malzemeler haricinde kişisel bir takım özellikler de kıyafet seçiminde belirleyici unsur olarak ön plana çıkar. Ayakkabı ise ayrıca ve uzun bir şekilde konuşulması gereken bir başlıktır. Ancak şunu bilmekte fayda vardır ki her zemin yapısında, iklim koşulunda aynı ayakkabı giyilmez ve ultra maraton koşan bir sporcunun yol ayakkabısından ziyade bulunacağı doğa koşullarına uygun bir ayakkabı ile yarışması sağlıklıdır.

Giyim aksesuarları: Gözlük, şapka, bere, bandana, eldiven ve tozluk gibi giyim aksesuarları ihtiyaç durumunda hayat kurtarıcı olabilmektedir. Yarışın her anında kullanılmasa da ihtiyaç olduğu zaman kullanılacak malzemelerdir. Gözlük özellikle kar, kum gibi güneşin yansıyarak göze zarar verebileceği durumlarda elzem malzemelerden biridir, ayrıca ormanda çalı çırpıya karşı gözleri korur. Fotokromik gözlükler sık ışık değişikliklerine karşı renklerini ayarlayabildikleri için bu sporda tercih sebebidir. Bere, bandana veya şapka; kışın soğuktan korunmak ve yazın da hem sıcaktan hem de zararlı UV ışınlarından korunmak için faydalıdır. Bununla birlikte kumlu ve tozlu zeminlerde koşarken ortamda havalanacak toz partiküllerinin solunum yolunda yaratabileceği sorunlardan korunmak için de burun bandana ile kapatılabilir. Yine kumlu zeminlerde veya ayakkabının içine zemindeki yaprak-çalı gibi materyallerin kaçması istenmediğinde tozluk yegane çözümdür. Eller, dolaşım açısından en uç noktalardır ve bu nedenle soğuktan iyi korunmaları gerekmektedir. Eldivenler bu nedenle kullanılırlarken, yine doğa koşullarına göre su geçirmeyen eldiven kullanımının gerektiği durumlar olabilmektedir. Bununla birlikte dolaşım açısından bir diğer uç organ ise burundur ve bu nedenle soğuk hava şartlarında burnun da bandana veya burnu kapatan diğer aksesuarlar ile korunması gerekmektedir.

Acil durum battaniyesi: Hipoterminin ne zaman gelişeceği belli olmaz ve hipotermi geliştiği zaman kişiyi koruyacak, hayatta tutacak en önemli ekipmandır acil durum battaniyesi. Kişinin vücudunu saracak büyüklükte ve sağlam olması önemlidir. Genellikle altın/gümüş taraflı olanları görülür. Çalışma mekanizması, kişinin vücut ısısını etrafa yaymadan, battaniye içinde tutmak olan bu malzemenin vücudu tam sarmaması veya yırtık vs. nedeni ile bütünlüğünü kaybetmiş olması durumunda görevini tam olarak yapamayacaktır. Soğuk havalarda gümüş rengi içeri altın rengi dışarı bakar. Sıcak ve güneşli havalarda ise ısıyı yansıtan yüzü dışarıda kalacak şekilde (gümüş kısım dışarı bakar) vücuda sarıldığında ise ısıyı ve güneş ışınlarını içeriye geçirmediği için vücut ısısının artmamasını sağlayacaktır. Bazı organizasyonlarda dış tarafı reklamlı tek gümüş yüzlü, yarış sonrası hipotermiye karşı kullanım için emniyet battaniyesi verilir. Bunların sıcak hava için kullanımı yoktur.

Kafa lambası ve yedek piller: Gece etabı bulunan yarışların en önemli malzemesidir. Bununla birlikte bazı organizasyonlarda  kaybolma ve geceyi doğada geçirmek zorunda kalma ihtimaline karşı da istenebilir. Yedek piller, özellikle hava sıcaklığının düşük olduğu ve pil tüketiminin artacağı durumlar için önemlidir. Yarışmanın ve şartların durumuna göre birden fazla kafa lambası istenen organizasyonlar olabilmektedir.

Yol Bulma Ekipmanları: İşaretleme olsun olmasın kişinin yolunu yönünü tayin edebilmesi için GPS desteği veren ekipmanlar gereklidir. İşaretlemeli organizasyonlarda kaybolma durumunda da işe yaramaktadır. Bununla birlikte cep telefonu acil bir durumda organizasyon yetkililerine ulaşmak için de gereklidir.

Yer belirtici ekipmanlar : Düdük ve ayna, kaybolma durumlarında kullanılan malzemelerdir. Ayna ile güneş ışınlarını yansıtmak sureti ile düdükle de ses çıkarmak sureti ile yer belirtmek mümkündür. Yarışlarda talep edilen düdük, çoğunlukla tercih edilen koşu çantalarının ön gözlerinde dikili olarak mevcuttur.

İlk Yardım Çantası : Herhangi bir yaralanma veya sağlık sorunu yaşama durumunda en yakın noktaya ulaşana dek, devam edebilmek için kişinin kendisine ilk müdahaleyi yapabilmesi için gereklidir. İlk yardım malzemeleri ile ilgili olarak en yaygın olarak bilinen ve istenen malzeme bandajdır. Bandaj hem ortopedik sakatlanmalarda ilgili bölgeyi korumak için hem de  kanama durumlarında kanamalı bölgeyi tamponize etmek için ve gerektiğinde turnike olarak da kullanılabilir. 

Kimlik ve Para: Kaybolma durumunda, ulaşılan yerleşim yerlerinde kişinin kendini tanıtabilmesi ve organizasyona ulaşabileceği en yakın noktaya ulaşımını sağlaması için gereklidir.

Diğer:  Güneş kremi, vazelin veya diğer tahriş önleyici kremler, çakı, bıçak ve çakmak/kibrit istenebilecek diğer malzemelerdendir. Güneş altında koşulan yarışlarda, güneşin zararlarından korunmak için güneş kremi gerekmektedir. Güneş kremi hem cildi koruyacaktır hem de olası cilt yanıklarında artacak olan vücut ısısının ve buna bağlı gelişebilecek sıvı-elektrolit dengesizliklerin önünü kesecektir. Vazelin ve diğer tahriş önleyici kremler, uzun mesafeler boyunca kronik sürtünmeye maruz kalan cilt bölgelerinin korunması açısından önem taşır. Özellikle koltuk altları, bacak iç kısımları, kasıklar gibi birbirine temas eden alanlar; hidrasyon yeleklerinin veya çantaların temas alanları ve hassas olmalarından dolayı meme uçları uzun süreçte sürtünmeden dolayı zarar görebilirler. Bu nedenle kremlerin ilgili bölgelere belirli aralıklarla sürülmesi gerekebilir. Özellikle sıcak havalarda terleme ile birlikte sürtünme sonucunda gelişen sorunların daha belirgin ve acılı olduğunu hatırlatmakta da fayda var.  Bıçak ve çakı, doğa koşullarında sıkça ihtiyaç duyulabilen malzemelerdendir. Olası bir yaralanmada pansuman malzemelerinin kesilmesi için de kullanılabilen bıçak veya çok amaçlı çakılar özellikle çok etaplı ve günler süren bazı organizasyonlar tarafından istenmektedir.

Zorunlu malzemelerin taşınması ultra maratoncuyu yavaşlatmaz, zahmet olarak görülmemelidir. Doğada, arazide olmak ihmale gelmez ve unutmamakta fayda var ki zorunlu malzemeler ihtiyaç halinde hayat kurtarır.

Yazan: Cem Arıtürk